لالایی ها
حمیدرضا خزاعی
اولين نواهای عاشقانه‌ای كه كودك می شنود و تجربه مي‌كند ، لالايي‌ها هستند . نواهايي سرشار از محبت و ميل به زندگي .
تقديم به مادرم و همه‌ي مادران و كودكاني كه با لالايي به آرامش و خواب رسيده‌اند .
لالايي مجموعه‌اي از كلمات موزون و آهنگ‌دار است كه مادر برای كودك خود زمزمه مي‌كند. حركت منظم گهواره اين آواي محزون، گوش‌نواز وعاشقانه را هم‌راهی میكند .
آهنگ لالايي‌ها مهربان، نرم، احساساتي و آرامش‌بخشبوده و در عين حال موزون و گوش‌نواز است. كودك با كمك آواي مادر با طرز اداي كلمه‌هاو موسيقي زبان آشنا مي‌شود .
مضمون لالايي‌ها ساده، روشن و بي‌پيرايه است. لالايي در واقع پيامي‌ست كه مادر همراه با امواجي نامرئي به سوي كودك خود مي‌فرستد . كودك اينپيام را با همه‌ي وجود دريافت و دروني مي‌سازد .
لالايي‌ها طبيعت ، زندگي و عشق را به كودك آموزش مي‌دهد و روح كودك را با زيبايي‌ها آشنا مي‌سازد .
كتاب حاضر مجموعه‌اي از لالايي‌هاي سرزمين ما ايران است. لالايي‌هايي كه در گوشه گوشه اين سرزمين پهناور ، قرن‌هاست كه مادران درگوش كودكان خود زمزمه كرده‌اند ، زمزمه مي‌كنند و زمزمه خواهند كرد .
كليدر
لالایی های که در روستای کلیدر ثبت و ضبط شده است.
همراه با لالايي زير، افسانه‌اي نيز روايت مي‌شود. مي‌گويند: « دختر بچه‌اي بود كه مادر ناتني داشت. مادر ناتني در نبودن پدر، دختر را اذيت و آزار مي‌كرد. روزي مادر ناتني اتيش گو ( چوب يا ميله‌ي بلند فلزي كه با آن آتش تنور را هم مي‌زدند ) را برداشت و دختر را از اين خانه به آن خانه دواند، تا دختر به رودخانه پناه برد. مرد كردي او را پيدا كرد و با خودش به هندوستان برد. در هندوستان او را بزرگ كرد و به شوهر داد.
پدر دختر بعد از اين كه فهميد دختر فرار كرده، به راه افتاد تا دخترش را پيدا كند. از اين ديار به آن ديار، سال‌ها گذشت تا اين كه گذارش به هندوستان افتاد. روزي از جلو در خانه‌اي عبور مي‌كرد، صداي زني را شنيد كه براي كودكش لالايي مي‌خواند. پيرمرد گوش داد و فهميد زني كه لالايي مي‌خواند همان دختر گم‌شده‌ي اوست.
لالا لالا ، تو ياد داشتی Lâlâ lâlâ to yâd dâšti
اَتيش‌گُو1 رَه تو وُرداشتی Atiš gow ra to vordâšti
ازی خانه ، به او خانه Azi xâna be u xâna
مُرَه2 تاختي به رودخانه Mora tâxti be rudxâna
كه كِرد3 آمد زِ كِردُستون Ke kerd âmad ze kerdostun
مُرَه بُردن به هندستون Mora bordan be hendestun
بزرگم كرد به صد نازی Bozorgom kerd be sad nâzi
عروسُم كرد به صد جازی4 Arusom kerd be sad jâzi
به صد چادر Be sad câdor
به صد دِگای ديواني5 Be sad degâye divâni
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 اتيش گُو = آتش كاو، ميله يا چوب آتش شور كه با كمك آن آتش داخل تنور را هم مي‌زدند و باعث شعله‌ورتر شدن آتش مي‌شدند.
2 مُرَه = من را 3 كِرد = كُرد 4 جازي = جهازي 5 دِگاي ديواني = ديگ‌هاي ديواني، ديگ‌هاي حكومتي
به صد تشتِ طُلا كاری Be sad tašte tolâ kâri
به صد تشتِ قُچّانی1 Be sad tašte qoccâni
برنجش با خُروار آمه2 Berenješ bâ xorvâr âma
حنايش با جِوال آمه Hanâyeš bâ jevâl âma
شترش با قُطار آمه šotoreš bâ qotâr âma
كه كُوشُم3 ناشمار آمه Ke kowšom nâšomâr âma
كه احمدُم دِ بَل‌خانه4 Ke ahmadom de balxâna
كه محمودم دِ گَوارَه Ke mahmodom de gavâra
لالا لالا ، لالا لالا Lâlâ lâlâ , lâlâ lâlâ
ننه جانُم ، لالا لالا Nana jânom lâlâ lâlâ
لالا لالا ، گل‌ي آلي5 Lâlâ lâlâ goli âli
درخت سِب6 و زُردالي Deraxte seb-o zordali
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 قُچّاني = قوچاني 2 آمه = آمد 3 كُوش = كفش 4 دِ بَل‌خانه = در بالا خانه 5 گَواره = گهواره 6 آلي = آلو 7 سِب = سيب
درخت سِب‌رَه1 اُو2 بُرده Deraxte seb ra ow borda
دلِ خواهر خُو3 برده Dele xâhare xow borda
لالا لالا ، تُرَه4 دَرُم5 Lâlâ lâlâ tora darom
تُرَه دَرُم ، چه غم دَرُم Tora darom ce qam darom
به غير از تو ، كي رَه6 دَرُم ؟ Be qeyr az to kira darom
ننه جانُم ، لالا لالا Nana jânom lâlâ lâlâ
لالا لالا ، گلِ زيره Lâlâ lâlâ gole zira
بابات رِفته زِنِ گيره Bâbât refta zane gira
عَمَت7 رفته پي زيره Amat refta peye zira
ننه‌ت از غم مي‌ميره Nanat az qam mimira
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 سِب رَه = سيب را 2 اُو = آب 3 خُو = خواب 4 تُرَه = ترا 5 دَرُم = دارم 6 كي‌ره = چه كسي را 7 عَمت = عمه‌ات
لالا لالا ، گلِ زيره Lâlâ lâlâ gole zira
دِخو رو1 اي چَشُم خيره Dexow ro ey cašom xira
بابات رِفته زنِ گيره Bâbât refta zane gira
ننه‌ت از غصه مي‌ميره Nanat az qossa mimira
لالا لالا ، دِخو رو Lâlâ lâlâ dexow ro
لالا لالا ، عزيز مو Lâlâ lâlâ azize mo
تو لالا كو شيرينِ مو To lâlâ ko širine mo
لالا لالا ، گلِ زردُم Lâlâ lâlâ gole zardom
نبينُم داغِ فِرزندُم Nabinom dâqe ferzandom
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 دِخو رو = در خواب شو ، بخواب
لالا لالا ، ببار بارون Lâlâ lâlâ bebâr bârun
شدم از دست تو دلخون šodom az daste to delxun
لالا لالا ، ببار بارون Lâlâ lâlâ bebâr bârun
بميره هارون و قارون Bemira hârun-o qârun
لالا لالا ، تو از قندي Lâlâ lâlâ to az qandi
تو از مُلك سِمِرقندي To az molke semarqandi
بِري ننه1 چه مي‌خندي Beray nana ce mixandi
لالا لالا ، تو خو2 دَري3 Lâlâ lâlâ to xow dari
تو ميل شير گو4 دَري To meyle šire gow dari
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 بِري ننه = براي مادر 2 خُو = خواب 3 دَري = داري 4 گُو = گاو ( به گوساله نيز گوسَله گفته مي‌شود )
لالا لالا ، گل لاله Lâlâ lâlâ gole lâla
پِلنگ در كوه مي‌ناله Pelang dar kuh minâla
پِلنگ رِفته زِ دريايي Pelang refta ze daryâyi
چه آورده ؟ Ce âvorda ?
سه تا ماهي Se tâ mâhi
يكي حيدر ، يكي صفدر Yeki heydar , yeki safdar
يكي اولاد پيغمبر Yeki owlâde peyqambar
لالا لالا ، گلِ خشخاش Lâlâ lâlâ gole xašxâš
خدا نكنه تُر1 ناخوش2 Xodâ nakona tore nâxoš
اگر كردش تُرِ ناخوش Ager kerdeš tore nâxoš
دواش باشه گلِ خشخاش Devâš bâša gole xašxâš
لالا لالا گلِ خشخاش Lâlâ lâlâ gole xašxâš
درد اي تُر كنه پاش پاش3 Dared I tor kona pâšpâš
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 تور = ترا 2 ناخوش = بيمار ، مريض 3 پاش پاش = تكه تكه ، منظور عليل و دردمند هميشگي است
لالا لالا ، گلِ ني‌چه Lâlâ lâlâ gole neyca
سه تا كُفتر1 به يك دكچه2 Seta koftar be yak dekca
يَكه پخته ، Yake poxta
يَكه سُخته3 Yake soxta
يَكه شكر خدا گفته Yake šokre xodâ gofta
لالا لالا ، گلِ نازُم Lâlâ lâlâ gole nâzom
مو از غم‌هاي تو بيمارُم Mo az qamhây to bimârom
خبر ببر بِري4 مارُم5 Xebar bobor beray mârom
كه در غُربت خوار و زارُم Ke de qorbat xâr-o zârom
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 كُفتر = كبوتر 2 دِكچه = ديگ كوچك 3 سُخته = سوخته
4 بِري = براي 5 مارُم = مادرم ( در نيشابور و سبزوار و پاره‌اي ديگر از مناطق خراسان به مادر « مار » گفته مي‌شود )
لالا لالا ، تُرَه دَرُم1 Lâlâ lâlâ tora darom
به غير از تو كي‌رِه2 دَرُم Beqeyr az to keyra darom
خدا دَيَه3 خودش بِخشَه4 Xodâ daya xodeš bexša
تا مو5 تُر نِگه دَرُم Tâ mo tora negah darom
لالا لالا ، به جون تو Lâlâ lâlâ be june to
بميرن دشمنون تو Bemiran došmanune to
لالا لالا ، گلِ انجير Lâlâ lâlâ gole anjir
گَه‌گَه6 بسته به پاش زِنجير Gaga besta be pâš zenjir
لالا لالا ، گلِ پونه Lâlâ lâlâ gole puna
چرا خوابت نمي‌گيره Cerâ xâbet nemigira
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 دَرُم = دارم 2 كي‌رِه = چه كسي را 3 دَيَه = داده 4 بِخشه = ببخشد 5 مو = من 6 گه‌گه = برادر ( به خواهر نيز دَدَه گفته مي‌شود )
لالا لالا ، شيرِ شيرگوش Lâlâ lâlâ šire šir guš
موره ببر بازار و بفروش More bobor bazaar-o bofruš
لالا لالا ، گلِ كنگر Lâlâ lâlâ gole kengar
به گل‌هاي بهار بنگر Be golhâye bahâr bengar
هزارون گل برويه باز Hezârun gol beruya bâz
زِ خاكِ مو سال ديگر Ze xâke mo sale digar
لالا لالا ، سر كوه بِلن جنگ كِرده زينب
قباي ميخكي رنگ كِرده زينب
قباي ميخكي دكمش طِلايي
بر خون عاشقون رنگ كِرده زينب
Lâlâ lâlâ sare kuhe bolan jang kerda zeynab
Qabâye mixaki rang kerda zeynab
Qabâye mixaki dokmaš telâyi
Bar xune âšeqân rang kerda zeynab
لِ لا ، لالايِ لالايي Lelâ lâlâye lâlâyi
باباته از مو مي‌خوايي Bâbâte az mo mixâyi
باباجانت سِفر كِرده Bâbâjânet sefar kerda
و مار1 خون جِگر كِرده Vo mâr xun jegar kerda
لالا لالا ، گلِ خاش خاش Lâlâ lâlâ gole xâš xâš
مرا بازار بُبُر بفروش Marâ bazaar bobor bofruš
به يك من نون Be yak man nun
به ده سِر گوش2 Be dah ser guš
بيا بنشين بخور خاموش Biyâ benšin boxor xâmuš
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 مار = ما را 2 ده سِر گوش = ده سير گوشت
لالا لالا ، گلِ خاش خاش Lâlâ lâlâ gole xâš xâš
الاهِ هرگز نَري1 ناخوش Elâhe hargez nari nâxoš
لالا لالا ، گلِ پينه2 Lâlâ lâlâ gole pina
بابات رِفته زنِ گيره Bâbât refta zane gira
ننه‌ت از غصه غمگينه Nanat az qossa qamgina
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 نَري = نشوي 2 پينه = پونه ، البته ممكن است به معني وصله هم باشد