حمیدرضا خزاعی
شب چله یا شب یلدا
شب یلدا یا شب چله، در ایران سابقه ای هزاران ساله دارد و آن عبارت از اولین روز زمستان یا اولین شب زمستان است. گذشتگان ما باور داشتند که در این شب، زایش خورشید اتفاق می افتد و این جشن برای تولد خورشید بوده است.
مردم از گذشته های دور فهمیده بودند که کوتاهترین روز سال روز آخر پاییز و بلندترین شب سال شب اول زمستان است. در آثار الباقیه ی بیرونی روز اول ماه دی، خور نامیده شده و در قانون مسعودی نسخه ی موزه ی لندن « خره روز» و درپاره ای دیگر از منابع خرم روز آمده است. در برهان قاطع آمده است: یلدا شب اول زمستان و شب آخر پاییز است و آن درازترین شب در تمام سال است و گویند: آن شب به غایت شوم و نامبارک می باشد.
در گذشته، در شب یلدا یا تولد خورشید برای برطرف کردن نحس بودن این شب، آتش می افروختند و گرد هم می نشستند. در این شب خوان ویژه می گستردند. هرآن چه میوه ی تازه که نگاه داشته بودند یا میوه های خشک در سفره می نهادند. این سفره جنبه ی دینی داشت و مقدس بود. تمام شب را در پرتو چراغ و نور آتش می گذراندند تا فرصت تباهی را از اهریمن بگیرند.
و در پایان باید افزود که در گذشته بسیاری از عبادتگاه ها و آتشکده ها را به گونه ای می ساختند که روز اول زمستان با کمک آن ها قابل مشاهده باشد. یکی از این بناها چارتاقی نیاسر است. این چهارتاقی بنای باستانی است، که قدمت آن به دوره اشکانی و یا اوایل دوره ساسانی بر می گردد، این بنا یکی از سالم ترین بناهای تقویمی کشور به حساب می آید و از معدود بازماندگان چارتاقی های ایران باستان است. انقلاب تابستانی و زمستانی خورشید در روز های نخستین این فصل ها یعنی اول تیر و یکم دی در این چهارتاقی قابل مشاهده است. باید توجه داشت که در روز اول دی ماه طی یک پدیده جالب و زیبا، طلوع خورشید بار دیگر به جنوب شرقی افق باز می گردد.
نمایی از چهارتاقی نیاسر در طلوع آفتاب اولین روز زمستان
چهار تاقی نیاسر
چهار تاقی نیاسر در آفتاب طلوع اولین روز زمستان