نجف خان سردار

پژوهشی از حمید رضا خزاعی

حمیدرضا خزاعی

این پژوهش در سال 1393 انجام شده و در تاریخ 1393/4/28 بر روی این سایت گذاشته شده است

برای رسیدن به تاریخ شفاهی جلگه ی زاوه، مصاحبه ها و گفتگوهای فراوانی تدارک دیده شده که به تدریج در این صفحه و صفحات جدیدی که به همین منظور باز خواهند شد، گذاشته خواهد شد. برای رسیدن به نتیجه مطلوب دست یاری به سوی تمام عزیزان دراز کرده ام

بزرگان جلگه ی زاوه یا تاریخ شفاهی منطقه

در این صفحه تلاش می شود بزرگان و چهره های برجسته جلگه ی زاوه از گذشته های دور تا به امروز را معرفی کنیم. دیرینه ترین شخصیتی که همه او را می شناسند و مورد احترام همگانی است نجف قلی خان سردار است. این صفحه کار خود را با معرفی وی آغاز و به تدریج دیگران نیز معرفی خواهند شد. پایه ی مطالعات در این صفحه بر تاریخ شفاهی منطقه است یعنی آن چه سینه به سینه نقل شده تا به امروز رسیده است.

 

برپایه ی این سند نجف خان سردار قنات زنگی را به عیسی خان فروخته است

در متن سند آمده است: بعدالحمد المجد والتصلیه غرض از این تحریر زیور ملیه و اسلامیه این ست که بفروخت به بیع صحیح شرعیه عالیجاه جلالت دستگاه    مقرب الخوانین العظام نجف خان سردار      به عالیجاه جلالت دستگاه عیسی خان     یک رشته قنات من توابع جبل جام مشهور به زنگی در حدی متصل به شهر بجک حدی متصل به قنات فتح آباد و حدی به کج بید در پشت شاه جوی مرغزار مع جمیع ملحقات شرعیه و منضمات عرفیه از النگ و النگسار و چشمه و چشمه سار و محوته و محوته جات و دیمه و دیمچه زار آن چه دانند و نسبت دهند ذکرالم یذکر و ثمالم یثممن النقیر و انقطیمه داخلا فیها و خارجاعتها به مبلغ سی تومان خراسانی و بایع مذبور ملک موصوف را از تحت تصرف مالکانه خوداخراج و به تحت تصرف مالکانه مشتری مذبور درآورد که سایر املاکو عقاداته و دعوای غین بلاغین فاحش بل افحش خود را مصالحه     عالیجاه بایع مذبور به مبلغ پنج تومان خراسانی که مجموعا ثمن الاصل و مال المصالحه مبلغ سی و پنج تومان خراسانی بوده باشد و بایع اقرار به اخذ ثمن از ید مشتری نمود و صیغه ی مصالحه و مبایعه بایتها فی مجلس البیع جاری و نافذ گردید فکان ذالک تحریر به تاریخ قره شهر شعبان المعظم سنه 1221

 

سند واگذاری یا فروش کاریز جعفر آباد، بر پایه ی این سند نجف خان سردار در تاریخ 1124 کاریز جعفر آباد را به فرزند خود محمد قاسم بیگ فروخته است

در متن سند آمده است

بعدالحمد المجد والتصلیه غرض ازین تحریر زیور ملیه و اسلامیه این ست که بفروخت به بیع صحیح صریح معتبر شرعی عالیجاه جلالت همراه مقرب الخوانان العظام نجف خان سردار به ولد ذکور خود محمد قاسم بیگ همگی و تمامی یک رشته قنات مشهور به جعفر آباد من توابع جبل جام متصل به مرقزار کهنه و حدی متصل به شهر بجک و حدی به مرقزار حسینی در پشت شاه جوی مرقزار مع جمیع ملحقات شرعیه و منضمات عرفیه من مدار چهارده سهم تقسیم بین الشرکاء مع اراضی و براری و قراری از النگ و النگ سار و چشمه و چشمه سار و محوته و محوته جات و دیمه و دیمچه زار آنچه دانند و شمرند و نسبت دهند بمیاه مذبور من النقیر و انقطیمه داخلا فیها و خارجا عنها ذکر محی یذکر و ثمالم یثم به ثمن معین المقدور و الوصف به مبلغ پنجاه و هشت تومان فض خراسانی و بایع مذبور ملک موصوف را از تحت تصرف مالکانه خود اخراج و به تحت تصرف مالکانه مشتری مذبور ولد آن عالیجاه باشد درآورد و مشتری هم نیز دیده و پسندیده و به تحت تصرف مالکانه خود درآورد که سایر املاک و عقاداته و دعوای غبن بلاغین فاحش بل افحش خود رامصالحه مقاطعه شرعیه نمود به ولد خود به مبلغ دو تومان فض خراسانی که مجموعا ثمن الاصل و مال المصالحه مبلغ شصت تومان فض خراسانی بوده باشد و بایع اقرار به اخذ ثمن از ید مشتری نمود و صیغه مصالحه و مبایعه بایتها فی مجلس البیع جاری و نافذ گردید فکان ذالک تحریر به تاریخ نهم شهر جمادی الثانی سنه 1124

 

تاریخ شفاهی

 

روایت هایی از نجف خان سردار که سینه به سینه نقل شده است

آقای موسی بخشی یکی از مالکان کنونی دولت آباد است. وی در زندگی سال¬های پر از فراز و نشیبی را پشت سر گذاشته و برطبق قول خودش همواره علاقمند بوده که پای نقل قول مسن¬ترها بنشیند و به نقل آن ها از گذشته گوش بسپارد. روایت¬های شفاهی که وی شنیده در بسیاری از موارد بسیار شیرین بوده و درعین حال به ظرایف و نکاتی اشاره دارد که به حلقه های مفقوده تاریخ تا حدی روشنایی می بخشد. وی در این ارتباط می گوید: سال شعبو (سالار شعبان، در دولت آباد برای کشاورزانی که در خدمت یک ارباب بودند از لفظ سالار استفاده می کردند. البته سالار کسی بود که در یک صحرا سرکرده ی بقیه بود اما همه در ابتدای نامشان یک پیشوند سالار داشتند. ) از اولاد نجف خان بود. سه پشت جلوتر از سال شعبو می رسد به نجف خان. امیر خان پدر سال شعبو بود و حدود 120 سال عمر کرد. سال شعبو با ما دهقون بود و 80 سال عمر کرد. او پیرمرد بود و من ده دوازده سال بیشتر عمر نداشتم. پدر امیر خان گویا حاتم نام داشته
آن¬چه می گویم، حرف هایی است که از عمو حسن و سال شعبو شنیده ام. اون ها یک سینه سخن داشتند و من هم مشتاق بودم که به این حرف ها گوش بسپارم و همه را به خاطر بسپارم.
پیش از ورود به این بحث یعنی تاریخ شفاهی زندگی نجف خان، باید توجه داشت که تاریخ مکتوب ما سرشار از ناگفته هاست. و اگر این تاریخ از مرکز و مرکز نشینان فاصله بگیرد بسیار دست و پا شکسته و در بسیاری از موارد گنگ است و بسیاری از وقایع محلی یا دیده نشده و یا به عمد یا به سهو از آن ها چشم پوشی شده است. اما تاریخ شفاهی، این وقایع در خود ثبت و ضبط کرده و سینه به سینه نقل شده تا به امروز رسیده است. این روایت ها اگرچه در پاره ای از موارد با افسانه مخلوط شده اند اما حاوی نکات و دقایقی هستند که توجه به آن¬ها می¬تواند بسیاری از حلقه های مفقوده تاریخ را بازگشایی و نوگشایی کنند. و در آخر باید اضافه کنم شخصیت های تاریخی که وارد افسانه شده اند، شخصیت هایی قدر و محبوب القلوب بوده اند. هر شخصیتی نمی تواند همچین ورودی داشته باشد. در افسانه ها شخصیت هایی تاریخی که وارد افسانه ها شده اند عبارتند از: انوشیروان، بوذرجمهر، سلطان محمد، شاه عباس و در موارد نادری نادر شاه نیز این شانس را داشته است. پس ورود نجف خان به افسانه گویای بزرگی و جایگاه ویژه ی وی می باشد.
آقای بخشی در روایت های خود می گوید:
نجف خان از اول نجف خان نبوده، ملا نجف بوده. (باید توجه داشت که لفظ ملا در فرهنگ منطقه از ارزش نسبتا بالایی برخوردار بوده و بر هر کس اطلاق نمی شده است. ) ملا نجف آدم نسبتا ناکاره ای بوده و وضع اقتصادی مناسبی هم نداشته. تا همین گذشته های نزدیک مردم دولت آباد، آن هایی که وضع مناسبی نداشتند در فصل کار به مناطق دیگر می رفتند. در جلگه ی خواف و رشتخوار فصل از ما جلوتر است. در آن مناطق گندم و جو دو سه هفته ای زودتر از جلگه ی ما دست می دهد و همین باعث می شد که در این دو سه هفته بسیاری از مردم برای کار به جلگه ی خواف و رشتخوار بروند. در آن سال ملا نجف هم برای کار همراه بقیه به جلگه ی خواف رفت. در مزارع گندم و جو همه را به کار گرفتند، غیر از ملا نجف. ملا نجف دست از پا درازتر راه آمده را برگشت. هنوز افتاب بود که به نزدیکی دولت آباد رسید. بنده ی خدا خجالت کشید که در روشنایی روز به خانه برگردد. همان جا در دهان کاریز احمد آباد بر زمین نشست تا روز بنشیند و در تاریکی شب به خانه اش برگردد. همین جور که دراز کشیده بود تا قدری خستگی درکند. صدای قطرات آبی را شنید که موقع ریزش دنگ دنگ صدا می کردند. اول توجه نکرد، اما تداوم صدا بالاخره کنجکاوش کرد، و در پی صدا به اطراف نگاه کرد، چوپان ها سنگ در جوی انداخته بودند تا سطح آب بالا بیاید و گوسفندانشان آب بخورند. آب در جوی سرریز کرده بود و سرریز آب راه به سوراخی برده و صدای دنگ دنگ از همان سوراخ می آمد. ملا نجف با نوک منگال ( وسیله ای برای درو گندم، داس) سوراخ را گشادتر کرد و دید هفت تا خمب طلا هست. چند مشت از سکه ها در توبره اش ریخت و دوباره سوراخ را بست و خوب محکم کاری کرد که نه آب بتواند به آن راهی پیدا کند و نه کسی متوجه آن شود. کم کم غروب و تاریکی از راه رسید. ملا نجف با سکه های طلا به خانه اش برگشت. تا زن چشمش به او افتاد بنا کرد به داد وبی داد کردن : برای چی برگشتی؟ چه جوری رویت می شود در کوچه ها رفت و آمد کنی و با مردم حرف بزنی؟
خدا خواست که کار گیرم نیاید اما در عوض چیزی یافتم که تا هفت پشتمان بس است.
و داستان خمب های طلا را برای زنش تعریف کرد. همان شب زن و شوهر با هم قول و قرارهایی گذاشتند. فردا صبح، زن رفت به جای گله که بزهایشان را بدوشد. ملا نجف پشت سر زن رفت، بی گفت و شنید، لگدی به زن، لگدی به ظرف شیر دوشی زد و چهار پنج بزی که داشتند را جلو انداخت که برود. مردم جلوش را گرفتند. برای چی زنت را می زنی برای چیز ظرف شیر را چپه کردی؟
می خواهم از این جا بروم، این جا اموراتم نمی گذره!
زنش گفت: حالا در جای دیگر اموراتت خواهد گذشت؟
خدا بزرگ است
و بزهایش را جلو انداخت و به راه افتاد. زن قدری نفرین کرد و عاقبت به دنبال شوهر به راه افتاد. زن و شوهر رفتند به جام و پنج شش سالی همان¬جا ماندند. طلاها را فروختند و یک گله¬ی هزارتایی گوسفند خریدند. ملا نجف خان آدم دست و دلبازی بود. کم کم مردم نان و نمکش را خوردند و حرف سفره داریش بر سر زبان¬ها افتاد. خبر آمد و آمد تا به دولت آباد رسید. چند نفری راه افتادند که بروند به جام و از حال و احوال ملا نجف خبردار شوند. وقتی رفتند، دیدند دم و دستگاهی به هم زده و بشکن و بریزی دارد. خبر آوردند که بله هرچه گفته اند راست است. مردم با خودشان گفتند: حالا که همچین بریز و بپاشی دارد برای چی در دولت آباد خودمان نباشد.
ده بیست نفر از بزرگان دولت آباد راه افتادند که بروند به جام و ملا نجف را برگردانند. ملا نجف راضی به بازگشت نبود. مردان بیشتر اصرار کردند. ملا نجف برای برگشت شرط گذاشت و گفت: برمی گردم اما به شرطی که اراضی دور و بر کاریز احمد آباد را به من بفروشید که همان¬جا برای خودم و گوسفندهایم جادادی درست کنم.
مردم قبول کردند. می¬گویند قلعه کهنه ی عدبه را نجف خان ساخته، برج عدبه هم از ساخت و سازهای نجف خان است. همانجا قلعه ای ساخت و کم کم بقیه گنج را از زیر خاک بیرون آورد. می¬گویند: نجف خان از وقتی به دولت آباد برگشت، هرشب بیست، سی من برنج می پخت، اگر مهمانی از راه می رسید از مهمان ها پذیرایی می کرد و اگر مهمانی نبود، دیگ پلو را میان اهالی دولت آباد قسمت می کرد. بود و بود تا نادر و عده ای از سپاهیانش برای فتح هرات از جلگه ی زاوه عبور می کردند و شب مهمان نجف خان شدند. نجف خان پذیرایی شاهانه ای کرد. صبح موقع رفتن، نادر رو به نجف خان کرد و گفت: عده ای سپاه پشت سر ما خواهند آمد، به آن¬ها بگو: قرمساق رفت، قرمساق باشی ها زودتر بیایند.
نجف خان گفت: این لفظ خوبی نیست، من این جور نمی گویم.
نادر گفت: مگر مرا می شناسی؟
نه
پس او پذیرایی دیشب چی بود؟
او سفره ای که دیدی، هرشب پهن است. اگر مهمانی آمد، مهمان را پذیرایی می¬کنیم و اگر مهمان نیامد، بین اهالی قسمت می¬کنیم.
نادر خودش را معرفی کرد و گفت: در جنگ هرات اگر به کمکت نیاز بود، کمک خواهی کرد؟
با جان و دل
می گویند: نادر رفت و در جنگ هرات در ماند، نامه ای برای نجف خان فرستاد. نجف خان قشونش را برداشت و به کمک نادر رفت . هرات فتح شد. در جنگ هرات، یکی از سرداران سپاه نجف خان، به نام عباسعلی خان کلاغ کشته شد. (پرس و جو برای شناخت اولاد عباسعلی خان کلاغ به جایی نرسید. مردم نام عباسعلی خان کلاغ را شنیده اند اما از تبار او کسی خبر ندارد. ) می گویند: نجف خان موقعی که به کمک نادر می رفت به هر سرباز صد تومان پول داد و گفت: پنجاه تومنش را در کیسه تان بگذارید که اگر در جنگ شکست خوردیم و فراری شدید، بتوانید خودتان را به جایی برسانید، پنجاه تومن را هم به زنتان بدهید که در نبودن شما بی خرجی نماند.
می¬گویند: بعد از فتح هرات، نادر دستور داد بزرگان در میدان بزرگ هرات جمع شوند. وقتی بزرگان جمع شدند، نادر گفت: بگویید نجف خان بیاید.
نجف خان سواره وارد میدان شد و به احترام نادر می خواست از اسب پیاده شود. نادر گفت: پیاده نشو
و دستور داد همان¬جور سواره شنل سرداری را بر دوشش بیندازند. ( البته دو سند بر جای مانده از سال 1121 و 1124 نشان می دهد که سال ها قبل از به قدرت رسیدن نادر، نجف خان لقب سرداری داشته و لقب سرداری چیزی نبوده که نادر شاه به او اعطا کرده باشد. البته حضور نجف خان در فتح هرات قطعی به نظر می رسد و حتی انداختن شنل بر دوشش نیز نمی تواند خالی از واقعیت باشد. )
نجف خان سردار چند پسر داشته و یک دختر، دختر در عقد یکی از خوانین قرایی خواف بوده و اسحاق خان، دختر نجف خان را دوست داشته. اسحاق خان همه کاره ی دم و دستگاه نجف خان بوده، و وقتی می بیند دختر را به دیگری داده اند، دست به توطئه می زند. خانه ی نجف خان در داخل ارگ قرار داشته و اولاد نجف خان هنوز در ارگ مالک هستند. البته از ارگ قدیمی چیزی برجای نمانده. اسحاق خان چند نفر را با خودش همدست می¬کند. اسحاق خان برای رد گم کردن، خودش می رود به سیه سنگ که از کارهای آن جا سرکشی کند. همدست هایش بی¬خبر به خانه ی نجف خان می ریزند و پیرمرد را خفه می کنند. بعد از کشته شدن نجف خان در دولت آباد هو می اندازند که داماد نجف خان، نجف خان را کشته است. مردم که نجف خان را دوست دارند. می ریزند و دور خانه ی داماد نجف خان را می گیرند. از وقت خبر به اسحاق خان می دهند، اسحاق خان به سرعت خودش را به دولت آباد می رساند و به خانه ی داماد نجف خان می رود. داماد نجف خان درها را از داخل بسته و مردم پشت در و دور تا دور خانه را گرفته اند. اسحاق خان به هر زبانی هست وارد خانه می شود. داماد نجف خان که به شدت ترسیده، می گوید: مرا نجات بده، این مردم می خواهند مرا بکشند.
اسحاق خان می گوید: به یک شرط نجاتت می دهم و می گذارم که بروی که عقد دختر نجف خان را پس بخوانی.
داماد که چاره ای ندارد. عقد را پس می خواند. اسحاق خان مردم را متفرق می کند. و شبانه از سمت برج آقای مرتاض، همان برجی که در کنار حمام نجف خان قرار داشته، و نزدیک به ارگ بوده، داماد را پایین می دهند و همراه با یکی از نوکرهای اسحاق خان و دوتا اسب از دولت آباد فرارش می دهند.
می گویند: بعد از مرگ نجف خان، اسحاق خان همه کاره می شود. پسر نجف خان، مندلی خان (محمدعلی خان) بوده که بیشتر به شکار و چیزهایی شبیه به آن علاقه نشان می داده و در جنوب دولت آباد در دامنه¬ی کوه پایین، شکارگاهی داشته که به تخت مندلی خان معروف بوده و هنوز هم با همین نام شهرت دارد. (آقای رضا معلمی بر این باور است که فرزندان نجف خان بعد از مرگ پدر از سیاست پرهیز می کنند و حتی حکم سرداری را که از طرف حکومت برای فرزند نجف خان می آورند را نمی پذیرند. البته گفته های آقای معلمی در سرجای خودش مورد توجه و دقت قرار خواهد گرفت. )
می¬گویند: اسحاق خان برای سربه نیست کردن مندلی خان نامه ای برای سردار هراتی می¬نویسد و در نامه اشاره به این می کند که مندلی خان که آمد او را بکش. وقتی مندلی خان به هرات می رود، سردار هراتی توطئه می چیند و مندلی خان را به بیشه ای می فرستد که لانه ی ببری بزرگ بوده و هرکس به آن بیشه می رفته زنده برنمی گشته. مندلی خان به بیشه می رود و وقتی برمی گردد، می بینند شمشیرش خون آلود است. می پرسند در بیشه چه دیدی؟
می¬گوید: ببری سر راهم را گرفت. با شمشیر توی سرش زدم که تا سینه اش شکافت.
وقتی می روند، می بینند ببر کشته شده است. سردار هراتی از کشتن مندلی خان پشیمان می شود. چند وقتی مندلی خان در هرات می ماند و دوباره به دولت آباد برمی گردد. می¬گویند: اسحاق خان بالاخره او را چیز خورد ( منظور مسموم کردن با غذاست) می کند.
در دوره ی اسحاق خان، مرکز حکومت خراسان از دولت آباد به تربت منتقل می شود و دولت آباد در دست ورثه ی نجف خان می ماند. ( اسحاق خان برپایه ی منابع مکتوب و شفاهی کار عام المنفعه ای برای مردم انجام نداده است. و اگر هم انجام داده خودش منشاء اثر و نظر نبوده و به توصیه ی نجف خان انجام داده. در کتاب گنج دانش آمده است:
وقتی اسحاق خان از نجفقلی خان امیر قراتاتار درخواست کرد که کاروان سرایی در تربت حیدریه بسازد جهت رفاه مسافران، نجفقلی خان با مبلغی خطیر وی را به خدمت مزبور مامور ساخت. اسحاق خان به انجام مقصودی که مدت ها در خزانه ی خاطر داشت پرداخت. رفته رفته کاروان سرا را قلعه ای مربع ساخت و در ضمن به جذب قلوب و استمالت خاطره ها کوشید و اختلاف میان قبیله انداخت بطوری که پس از اختتام قلعه، نجف قلی خان به دست بعضی صاحب منصبان خود عرضه اتلاف گردیده به اسلاف پیوست، اخلافش نیز سلامت نماندند. این واقعه سبب نزاع میان قبیله تاتار و تقویت اسحاق خان گردید و اعدای نجفقلی خان نیز خود را در حمایت وی کشیدند.1
در باور مردم دولت آباد، اسحاق خان جایگاهی ندارد. و به سرعت از اسحاق خان عبور می کنند و به محمد خان می رسند. جایگاه تعریف شده ی محمد خان دولت آباد است. ساخت قلعه پایین دولت آباد را یادگار او می دانند. قلعه پایین دارای چهار برج در چهار گوشه بوده و هر برج در کنار خود یخدانی داشته که در زمستان ها در این یخدان ها یخ می ساخته اند برای روزهای گرم تابستان و قلعه ی پایین باغ بوده و در دوره ی محمد خان خندق دولت آباد توسعه می یابد و این قلعه را نیز در بر می گیرد. آقای بخشی می گوید: بعد از خندق خاکریزی وجود داشته که موضع دفاعی دولت آباد را بسیار قوی می کرده است. ( این خاکریز بعد از خندق در خاصرات عمویم عبدالحمید خان خزاعی هم وجود دارد. ) و بعد از خاکریز حصار بوده. وجود خاکریز باعث می شده در دوره ای که با توپ قلعه ها را می کوبیده اند. برای ویران کردن قلعه دولت آباد از دست توپ ها کاری ساخته نبوده. اگر توپ ها را پایین می گرفته اند گلوله ها به خاکریز می خورده و اگر بلند می گرفته اند، گلوله ها از روی دولت آباد عبور می کرده و آسیبی به قلعه نمی رسانده است.
آقای بخشی از خانه خیر هم گفته است. خانه ی خیر جایی بوده که گناهکاران را در آن جا مجازات می کرده اند. وی می گوید در جلو حولی باغ ( خانه ی فاطمه خانم دختر میر پنج و همسر سالار شجاع) باریکه ی تاریکی بود که پله می خورد و بالا می رفت. خانه ی خیر همانجا بود. کسانی که دزدی می کردند به خانه ی خیر می بردند. در خانه ی خیر، چوبی بود که دزدها را به همان چوب می بستند و به کف پایشان شلاق می زدند. خانه ی خیر برج مانند بود. ( وقتی به خاطرات دوران کودکی ام مراجعه می کنم این برج را به یاد می¬آورم که در گوشه ی شرقی هشتی بیرونی سالار شجاع قرار داشت. )
دولت آباد یا قلعه دولت آباد دور تا دورش برج بود. تا جایی که به خاطر دارم دوتا برج در جلو رباط بودند که در قلعه دولت آباد از بین این دوتا برج باز می شد. در جای خانه¬ی غلام علی دشگر یک برج دیگر بود. در جای خانه ی حسن کدخدا عباس هم یک برج بود. در پشت ارگ در جای حولی کلب حسین علی علی¬یار هم یک برج بود. در در قلعه بالا در جای چو دالان دوتا برج بود. در جای خانه ی آقای عبدل خان برج بزرگ بود که سه طبقه داشت. در سر خندق در جایی که می پیچید رو به خانه ملا حبیب یک برج دیگر بود، در قلعه ی پایین دوتا برج بود که از وسط دو برج راهی باز کرده بودند و مردم رفت و آمد می کردند. یک برج هم در حولی حاجی قربون بود.
بعد از اسحاق خان، محمد خان به قدرت می رسد. محمد خان را به نام محمد خان کله کن هم می شناسند. محمد خان جواب مرکز را نمی داده. از تهران سرداری با قشون می آید که خراج مانده را از محمد خان بگیرد. محمد خان در همین دولت آباد از سردار پذیرایی می کند و از او دعوت می کند که به شکار بروند. در دولت آباد آهنگری بوده به اسم کلب مراد (کربلایی مراد) نوه ی کلب مراد، رستم بود که در یادبود ما آهنگر دولت آباد بود. محمد خان، کلب مراد را می خواهد و به او می¬گوید: چهارتا نعل برای اسبم بساز که می خواهیم فردا به شکار برویم.
کلب مراد چهارتا نعل از فولاد درست می کند و صبح زود می¬آورد. محمد خان در حضور مهمانش می¬گوید: کو ببینم چه جور نعل هایی درست کرده ای؟
آهنگر هرچهارتا نعل را روی هم می گذارد و می دهد به دست محمد خان، محمد خان دولب نعل ها را می گیرد و فشار می دهد، نعل ها لای می خورند. نعل ها را می اندازد جلو آهنگر و می¬گوید: گفتم نعل از فولاد بساز، تو رفته ای از حلب نعل ساخته ای. بیا این هم پول برو نعل خوب بساز.
آهنگر پول را می گیرد و روی شیر و خط پول را محکم فشار می دهد. شیر و خط پول محو می شود. آهنگر می گوید: این پول شما هم که قلبه، شیر و خط نداره.
محمد خان به صاحب منصب تهرانی می¬گوید: شما پول بدهید، ای آهنگر پول ما را قبول ندارد.
صاحب منصب تهرانی سکه ای به آهنگر می¬دهد. آهنگر دوباره روی سکه را فشار می دهد. شیر و خط پول مات می شود. آهنگر می¬گوید: پول شما هم که قلبه
و راهش را می کشد و می رود. آهنگر که می رود کم کم وقت نهار می شود. نهار که می خورند، محمد خان دستور می دهد شتری بیاورند و بخوابانند. محمد خان به صاحب منصب تهرانی می¬گوید: در دسته ی شما کسی هست که این شتر را با شمشیر به دو نیم کند.
صاحب منصب نگاهی به شتر و نگاهی به افراد خودش می کند و می¬گوید: نه
محمد خان به عده ی خودش می گوید. همه می گویند: ما و همه جلو می آیند. یکی با شمشیر می زند و شتر را از وسط به دو نیم می کند. محمد خان دوباره دستور می دهد، شتر دیگری با جهاز بیاورند. محمد خان می¬گوید: کی می تواند این شتر و جهازش را با یک ضربه به دو نیم کند؟
هیچ کس جلو نمی¬آید. محمد خان خودش با شمشیر می زند و شتر و جهازش را به دو نیم می کند. صاحب منصب تهرانی دست و پایش را جمع می کند و با خودش می گوید: ما از پس این آدم برنمی¬آییم
و با دست خالی به تهران برمی گردد. وزیر وقت که آدم باهوشی بوده با حیله و نیرنگ محمد خان را به تهران می کشاند. در تهران به گرمی از او استقبال می کنند. محمد خان در تهران بخشیده می شود و هدایایی نیز دریافت می کند. صاحب منصب تهرانی به وزیر و پادشاه می گوید: محمد خانی که من دیدم، این نیست. محمد خان علاماتی دارد.
می گویند: چه علاماتی؟
می¬گوید: شتری بیاورد با جهازش اگر با یک ضرب شمشیر او را به دو نیم کرد، محمد خان است و اگر نتوانست، محمد خان نیست.
شتری می آورند با جهازش. میله ای فولادی در داخل جهاز قرار می دهند و به محمد خان می گویند: بزن!
محمد خان می¬زند، شتر و جهازش را به دو نیم می¬کند. صاحب منصب از محمدخان می¬پرسد: وقتی ضربه را زدی دستت ناراحت نشد؟
محمد خان می گوید: یک کم دستم را کوبید.
می¬گوید: میله ی فولادی در جهاز شتر بود.
پادشاه محمد خان را مورد لطف قرار می¬دهد. وقتی محمد خان برای استراحت می رود. صاحب منصب به پادشاه می گوید: تو همچین کسی را آزاد می کنی؟ اگر رفت و با لشکرش که همه مثل خودش هستند، برگشت کی می تواند در شطه ی او به ایستد؟ پادشاهی را به دو روز از تو می گیرد.
پادشاه می گوید: پس چه کار کنیم؟
شور می کنند و عاقبت محمد خان را به کرمانشاه تبعید می کنند. زن و بچه ی محمد خان هم همراه او می روند. در کرمانشاه پسر محمد خان به مکتب می رود. در نزدیک خانه ی محمد خان بقالی بوده که هرروز پسر محمد خان را می دیده که به مکتب می رود. بقال از پسر محمد خان خوشش می آید و یک روز به او می گوید: پسرجان نمی آیی شاگرد ما شوی؟
پسر می گوید: به آقایم بگویم، ببینم او چه می گوید.
پسر خبر را برای محمد خان می آورد. محمد خان شمشیرش را برمی دارد، عبایش را بر دوش می اندازد و می آید به در دکان. صدا می زند: های
می گوید: بله
می گوید: شما بچه ی ما را برای شاگردی خواستی؟
می گوید: بله
می گوید: حتمی می خواهی؟
می گوید: بله
شمشیر را از زیر عبا بیرون می آورد و می زند به سر شانه بقال که از ته بغلش بیرون می رود. سر و یک دست به یکطرف می افتد، بدن و دست دیگر به طرفی دیگر. می گویند: محمد خان عاقبت به دولت عثمانی پناه برد و رد و اثری از او برجا نماند.

نمای بیرونی شیر یا آب انبار نجف خان

ورودی آب انبار

درون مخزن آب انبار، سه ستون قطور در سمت چپ قرار دارند. روی ساروج را در سال های اخیر رنگ زده اند

نمایی از سقف مخزن، گنبد چهار ترک از درون، مخزن دارای شش گنبد چهار ترک است

نمایی نزدیک از یکی از ستون های سه گانه که سقف را سرپا نگه داشته اند

نمایی از درون مخزن، در سمت چپ حفره ای دیده می شود که محل ورود آب به مخزن بوده است

نمایی از درون مسجد نجف خان، ستون های شش گانه درون شبستان

ورودی حمام نجف خان و دالان کوتاهی که قبل از سربینه واقع است

نمایی از سربینه حمام، در سمت چپ ورودی به سربینه و در سمت راست راه ورودی به گرمخانه

نمازخانه ای که در سربینه حمام قرار داشته است

راهرویی که میان سربینه و گرمخانه واقع شده است

درون گرمخانه حمام و حوضی که در وسط صحن گرمخانه واقع شده است

 

1- گنج دانش/ ص 389 ( به نقل از: جغرافیای تاریخی ولایت زاوه/ محمد رضا خسروی/ چاپ 1366/ انتشارات آستان قدس رضوی