نقش برجسته کورنگون

پژوهش از حمیدرضا خزاعی

نقش برجسته کورنگون

نقش برجسته کورنگون در شهرستان رستم قرار دارد.این نقش برجسته، قدیمی ترین نقش برجسته جهان بوده و رفته رفته در حال محو شدن است.
حسن حبیبی فهلیانی می گوید: نقش برجسته کورنگون در سال 1300 به وسیله "بارون افن هم" کشف و در سال 1303 توسط پروفسور «ارنست هرتسفلد آلمانی» مورد کاوش علمی باستانشناسی قرار گرفت و قدمت تاریخی آن به 2400 سال پیش از میلاد مسیح یعنی یک هزاره پیش از ورود آریاییها به فلات ایران برآورد شد.
نقش برجسته کورنگون، ایلامی و بومی منطقه است و بعضی از جزییات آن از اصل سومری(دولت سومریان در 3000 سال پیش از میلاد)اخذ شده است. به عنوان مثال تاجی که بر سر الهه نقش شده با شاخ-های منفصل از یکدیگر، در دوران سومر قبل از دوره آکاد ( در طایفه¬ای از بنی سام که در حدود 3000 سال قبل از میلاد در کلده سفلی زندگی می¬کردند) فراوان دیده شده است. الهه در دست خود ظرفی گرفته که به-نظر می¬رسد: پر از آب بوده و به سوی صف¬های پرستش کنندگان خود روان کرده است.
در این نقش شامل دو رب النوع زن و مرد در میان پرستندگان ( خادمان ) خود نشسته¬اند. این خدا تاجی شاخ¬دار بر سر دارد و روی یک مار حلقه زده نشسته است. سر مار را در دست چپ دارد، و با دست راست ظرفی را گرفته که آب از درون آن فواره می¬زند. سه نفر در سمت راست و دو نفر در سمت چپ با لباس-های بلند ایستاده¬اند. چندین نفر در مقابل ایشان با لباس¬های کوتاه و دست بسته روی تخته سنگ¬های جداگانه¬ای حجاری شده¬اند. این نقش برجسته به اواخر هزاره سوم پیش از میلاد تعلق دارد و طبق کاوش¬های باستان شناسی متعلق به یکی از پرستشگاه¬های ایلامی است.
این حجاری فرسایش بسیار یافته است. تنها راه دستیابی به این نقش¬، پلکان کوچکی است که از قله کوه سرازیر می¬شود . این محل چنانچه از نقوش کنده کاری شده روی سنگ¬ها برمی¬آید محل عبادت بوده است.
در این نقش برجسته مردها در سمت راست و زن¬ها در سمت چپ نقش شده¬اند. زن¬ها لباسی درازتر از مردها بر تن دارند.
تاکنون نسخه¬ای همانند نقش برجسته کورنگون در بین النهرین و در نقاط باستانی جهان پیدا نشده است. تنها یک نمونه شبیه نقش برجسته کورنگون، در نقش رستم نزدیک تخت جمشید دیده شده که تا نیمه دوم قرن سوم میلادی پابرجا بوده ولی در این دوره آن را محو و صورت بهرام دوم را بر آن نقش کرده¬اند. اکنون جزئی از این اثر محو شده، در گوشه راست تصویر نقش رستم دیده می¬شود. هنوز چنبره مارها و دو الهه با لباس سومری بر روی تخت نمایان است و همچنین نقش یک زن، شبیه زن¬های موجود در نقش برجسته کورنگون که کاملا سالم و دست نخورده است.
این نقش باید در زمانی نزدیک به حجاری کورنگون تعبیه شده باشد یعنی در حدود 2400 سال قبل از میلاد. 4 و در پایان بد نیست نظرات دکتر مهرداد بهار، در ارتباط با نقش برجسته کورنگون را مرور کنیم:

تصویر نقش برجسته¬ی کورنگان واقع در شهرستان رستم، این نقش برجسته ایلامی متعلق به اواخر هزاره سوم پیش از میلاد

کورنگون کهنه ترین نقش روی سنگ در ایران است که باید از آن حفاظت شود، متاسفانه قیافه¬ی تمام خدایان پاک شده،  ولی درباریان و اشراف مشخص هستند و این سنت کهن آسیای غربی که انسان ها را از خدایان کوچک تر تصویر می کنند و می کشند، آن جا دیده می شود. شاه کوتاه و بزرگان و پیروان همه کوتاه و خداوند عظیم چون پهلوان و همه روی یک صحنه چهار پنج متری است که صاف کرده بودند و متعلق به اولین سلسله ی ایلامی است. آن وسط صندلی گذاشته اند که به سنت ایلامی ماری است که چند بار روی خودش چنبر زده یا شاید سیلی از مارهای چنبر زده. علت مار بودن صندلی را هم می شود توجیه کرد، ما به-نحوی با برکت و با زندگی و با حفاظت و دفاع مربوط است. ما هنوز مار را حافظ گمج ها می دانیم، آن موقع هم مار را حافظ حیات و حافظ آب ها می دانستند و روی کوزه های آبشان نقش مار داشته. ایزدی هست که ایزد کوهستان¬هاست. ایزد کوهستان آب آور است. این ایزد نشسته، از جلوی او آب عظیمی بلند می¬شود تا آسمان و دست ایزد آن را دوپاره می¬کند، نیمی از آن از فراز سر ایزد می¬رود پشت سر و از فراز سر همسرش هم می¬گذرد و به پیروان می¬رسد و نیم دیگر آن به¬سمت مقابل به سمت پادشاه و درباری¬ها می¬رود. . . کسی که در تصویر قرار دارد نَپی¬ریشَه خدای کوهستان است و این آب آوری اوست. نَپی¬ریشَه خدای آب بین¬النهرین است، اسم ایلامی¬اش این است. این¬ها همه نظام خدایانشان با بین¬النهرین مربوط است. این اثر نشان می¬دهد که از قدیم¬ترین ایام که اثری به¬دست ما رسیده آب مطرح بوده، دوهزار سال پیش هم این¬جا سرزمین پرآبی نبوده.5

نمایی عمومی از نقش
 برجسته کورنگون

  نمایی عمومی که جایگاه نقش برجسته را نسبت به پیرامون خود نمایش می دهد